Afet Yönetiminde Topluluk Katılımı: Bir Tasarım Çerçevesi Denemesi

Özet

Türkiye çeşitli faktörlere göre doğal kaynaklı afetler bakımından ‘yüksek riskli’ olarak sınıflandırılmaktadır. Türkiye’de afet farkındalığı konusunda 1999 İzmit depremi bir milat olmuş, afet sırası ve sonrası acil durum müdahalesi yerine dünyadaki trendlerle de paralel olarak toplumun afet dirençliliğini artırmayı hedefleyen kapsamlı ve bütüncül bir anlayış kabul görmeye başlamıştır. Afet yönetimi literatüründe güncel yaklaşımlarda merkeziyetçi yapılar yerine çok paydaşlı yöntemler vurgulanmakta, afetle mücadele konusunda sivil toplum, risk altındaki yerel topluluklar ve gönüllüleri de içine alan geniş katılımlı yönetim yaklaşımları daha etkili bulunmaktadır. Bu makale afet yönetim döngüsü ve bir sosyal tasarım modeli olarak paylaşım ekonomisini temel alan bir teorik çerçeveden afet yönetiminde topluluk katılımını destekleyen, afetle mücadelede farklı paydaşlar arasında tasarım yoluyla işbirliği fırsatları yaratmayı hedefleyen bir tasarım yaklaşımı önermektedir. Önerilen bu yaklaşım bir endüstriyel tasarım bölümünde yürütülen ders projeleri üzerinden tartışılmaktadır. Ders kapsamında beş farklı kavramsal proje geliştirilmiştir. Proje çıktılarının değerlendirmesi sonucunda, afet yönetimi ve paylaşım ekonomisi literatürüne dayandırılan çerçevenin müdahale ve iyileştirmede paydaşlar arası değişimlerin planlanmasını desteklediği, ancak topluluk oluşturma, risk azaltma ve afete hazırlık bakımından zayıf kaldığı bulunmuştur. Çerçevenin toplum temelli afet yönetimi için tasarım konusunda yarattığı fırsatlar ve kısıtlılıklara ilişkin deneyimler aktarılmış, üründen sistem tasarımına genişleyen bir yelpazede paydaş katılımı ve tasarımcının geleneksel rollerinin dönüşümü tartışılmıştır.