Türkiye’de Tasarım Merkezlerine Eleştirel Bakış: Ekosistem Temelli Etkileşim Modeli

Özet

Türkiye’de tasarım politikalarının sektöre etkileri incelendiğinde, 2016’da yayımlanan Ar-Ge Reform Paketi sonrasında Tasarım Merkezleri (TM) için sağlanan teşviklerin öne çıktığı görülmektedir. Teşvikler, katma değerli üretim, markalaşma ve uluslararası pazarlara açılma hedefleriyle, Ar-Ge merkezlerine benzer bir yapısal destek mekanizmasıyla şekillenmiştir. ‘Özel sektör TM’leri’ tanımlamasıyla çerçevelendirilmiş mevzuatlar doğrultusunda; tasarım, teknoloji ve insan kaynaklarına yapılan yatırımların, teknolojik yenilik, rekabet gücünün artışı ve yaşam kalitesinin yükselmesi olarak geri dönüş sağlayacağı öngörülmüştür. İlgili kanun maddeleri yürürlüğe girdiği tarihten bu yana Bakanlık yetkilileri tarafından medya kanalları aracılığıyla, TM belgesi alan kurumlarla ilgili sayısal vurgular öne çıkarılmıştır. 2024 yıl sonu itibariyle faaliyette olan TM-sayısı 332’ye ulaşmıştır.
Bu makalede, Türkiye’de tasarım politikalarının bir yansıması olarak öne çıkan TM teşviklerinin kapsayıcılığı sorgulanmakta, yenilikçi ve yaratıcı ekosistemi destekleme potansiyeli tartışılmaktadır. Nitel araştırma temelinde çoklu vaka çalışmaları için TM yetkilileri ile mülakatlar gerçekleştirilmiş, tematik veri analizi yapılmıştır. Literatür ve alan çalışması verilerinin birbirini desteklediği şekilde, TM ekosisteminde Ulusal İnovasyon Sisteminin gelişimini destekleyen birbirinden farklı yapıda çeşitli merkezlerin yer aldığı ortaya çıkmıştır. Kamu kaynakları ile desteklenen TM’lerin yanı sıra, farklı altyapı, destekleyici, organizasyon yapısı ile farklı faydalanıcılara yönelik yenilikçi ürün ve hizmetler sunan veya bu hizmetlerin sunulmasına dolaylı olarak etki eden merkezlerin ekosistemi zenginleştiren oyuncular olarak yer aldıkları tespit edilmiştir. Sonuç olarak varılan etkileşim modeli ile, tanımlanmış dört temel TM kategorisinin, açık inovasyon paradigması doğrultusunda iş birlikleri ve etkileşim mekanizmalarıyla yaratıcı ekonomi ve yenilik ekosistemini tetikleyen ve sürdürülebilir kılan bir dinamizm sağladığı belirlenmiş, Türkiye’de TM’lerin yenlik ekosistemi içinde daha etkili kullanılabilmesi için sistem hatalarına neden olan belirlenmiş gereksinimler doğrultusunda stratejik öneriler geliştirilmiştir.